O νομπελίστας Daniel Kahnemann μέσα από μία σειρά πειραμάτων και χωρίς να προσπαθεί τυφλά να επιβεβαιώσει τον εαυτό του, συμπέρανε πως οι άνθρωποι είμαστε μη ορθολογικοί. Το ότι δεν το γνωρίζουμε δεν αναιρεί το γεγονός ότι δεν είμαστε ορθολογικοί. Ίσως αν γνωρίζαμε πως δεν είμαστε ορθολογικοί στις αποφάσεις μας, να μας καθιστούσε περισσότερο ορθολογικούς.
Ας προχωρήσουμε και ας εξετάσουμε λίγο πιο λεπτομερειακά τη θεωρία Prospect. Ας δούμε το εξής παράδειγμα. Έχεις 2 επιλογές.
Επιλογή Α: Θα κερδίσεις 1 εκατομμύρια ευρώ με πιθανότητα 94%.
Επιλογή Β: Θα κερδίσεις μισό εκατομμύριο ευρώ σίγουρα.
Τί διαλέγεις? Η πλειοψηφία των ανθρώπων- στην οποία φυσικά συμπεριλαμβάνομαι και ο ίδιος- θα πηγαίναμε προς την επιλογή Β. Κάλλιο δέκα και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρι λένε..
Η λογική μας και φυσικά η εκλογικοποίηση της επιλογής μας να διαλέξουμε την επιλογή Β, αν και είναι η μη ορθολογική, είναι πως το δεύτερο είναι σίγουρο, ενώ το πρώτο έχει την πιθανότητα να μην κερδίσουμε τίποτα απολύτως. Σωστά? Σωστά.. Βέβαια η ορθολογική επιλογή θα ήταν, δώσε μου 940.000 ευρώ( 94%χ 1 εκατομμύριο) και τότε ναι πάω προς την επιλογή Β. Αλλά όχι..εμείς διαλέγουμε μισό εκατομμύριο σίγουρα ( 440.000 ευρώ κόστος ευκαιρίας) και νιώθουμε πως έχουμε κάνει την καλύτερη και την πιο ορθολογική απόφαση. Ίσως μπαίνει στο παιχνίδι και η πρόβλεψη του πόσο πολύ θα πονέσω αν όντως χάσω και μετανιώσω αργότερα. Πολύ σημαντικός παράγοντας αυτός, ο οποίο πολύ συχνά μας κρατάει στάσιμους στη ζωή.
Ας κάνω μία παρένθεση εδώ. Το παράδειγμα αυτό, όπως και τα περισσότερα του Kahnemann είναι όντως πολύ απλοϊκά. Έχεις να διαλέξεις ανάμεσα σε 2 επιλογές. Πολύ πεζές θα έλεγα. Βέβαια, όποια απόφαση αν παίρναμε στα πειράματα αυτά, τις ίδιες αποφάσεις θα παίρναμε και στην πραγματικότητα. Ακόμα θυμάμαι, πριν χτίσω την επιχείρηση με τα δωμάτια απόδρασης, πως όλος ο κοινωνικός περίγυρος μου έλεγε ” άστα αυτά, κάτσε σε μία σταθερή δουλεία των 800 ευρώ στην καλύτερη, δεν είναι καιρός για επενδύσεις”.
Αντίθετα θα έλεγα, σε περιόδους κρίσης είναι η στιγμή να επενδύσεις. Είναι τόσο χαμηλό το αντιστάθμισμα από το σίγουρο που πραγματικά δεν χωράει συζήτηση. 800 ευρώ για πάντα..??? Σκλαβιά… Αντίθετα, μία στρατηγική υβριδική, και τα 2 δηλαδή, είναι αυτό που διαλέγω. Το πολύ πολύ να αποτύχω..και τι έγινε? Θα Στεναχωρηθώ και θα ξανασταθώ στα πόδια μου. Κλείνει η παρένθεση αν και πραγματικά μπορώ να επιχειρηματολογήσω πολύ περισσότερο.
Συμπέρασμα μέχρι εδώ. Οι άνθρωποι τείνουμε να υποτιμούμε τις μεγάλες πιθανότητες. Και δυστυχώς τις υποτιμούμε με δικό μας κόστος και ζημιά.
Στον αντίπερα σκέλος. Τι κάνουμε με τις μικρές πιθανότητες?
Έχεις 2 επιλογές.
Επιλογή Α: Κερδίσεις σίγουρα 20 ευρώ.
Επιλογή Β: Με 10 ευρώ μπαίνεις σε κλήρωση με πιθανότητα 0,000007% να κερδίσεις 1 εκατομμύριο ευρώ.
Σε αυτήν την περίπτωση δεν μπαίνουμε καν στη διαδικασία να ρωτήσουμε τι θα διάλεγες, γιατί αν ο κόσμος διάλεγε το πρώτο τότε ο ΟΠΑΠ δεν θα υπήρχε σήμερα. Και φυσικά το επιχείρημα..και αν σου κάτσει? ποτέ δεν ξέρεις.. Αυτά είναι επιχειρήματα. Και φυσικά σε κάποιον θα κάτσει και θα είναι ο υπερτυχερός και μετά τον βλέπουμε και ταυτιζόμαστε. Και επιβεβαιώνουμε τον εαυτό μας..και συνεχίζουμε στο φαύλο κύκλο..
Συμπεράσματα μέχρι στιγμής. Οι άνθρωποι παίρνουμε μη λογικές αποφάσεις. Οι ζημιές έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο από τα αντίστοιχα κέρδη. Για αυτό πονάει περισσότερο όταν δεν βγαίνουμε από το δωμάτιο απόδρασης φαντάζομαι..Επίσης τείνουμε να υποτιμούμε τις μεγαλύτερες πιθανότητες και υπερτιμούμε τις μικρές πιθανότητες. ίσως το μυαλό μας δεν μας βοηθάει να συνειδητοποιήσουμε τη διαφορά ανάμεσα από το 0,0001% και το 0,0000001%. Το απλοϊκό μυαλό μας τα μεταφράζει ως ” πάνω κάτω τα ίδια είναι, έχουν πολλά μηδενικά”.
Στο ίδιο σκεπτικό, κάπως έτσι βγήκε και πρωθυπουργός ο Αλεξης. Κάπως έτσι βγήκε και το όχι στο δημοψήφισμα- άσχετα αν το γύρισε ο Αλέξης-.
Τα πράγματα ήταν απλά. Θέλετε να μείνουμε στην ευρωζώνη και να χάσετε 10 ευρώ ή να βγούμε και…βλέπουμε? Θέλει και απάντηση? Η πλειοψηφία θα ψηφίσει όχι.. άσχετα με το πώς ερμηνεύτηκε, αν όντως ήταν έτσι η ερώτηση ή αλλιώς, αυτό το ερώτημα υπήρχε στο μυαλό του κόσμου, και πολύ ορθολογικά στον ανορθολογισμό μας ψηφίσαμε όχι, όντας risk takers στις ζημιές.